Futuristische Bijlmer gebouwd op een meerbodem
‘Het is best bijzonder. De Bijlmer ofwel de Bims is één van de meest culturenrijke hoogbouwwijken van Europa en is gebouwd op de bodem van een voormalig meer. Gemakkelijk ging het droogleggen van het Bylmermeer, voorheen het Bindelmeer, niet. Het was kostbaar, er was bestuurlijk gesteggel en de ringdijk brak enkele keren door. De laatste drooglegging was in 1825. In 1965 werden de grazende koeien verjaagd door zandspuiters en hijskranen voor de futuristische woonwijk Bijlmer.’
Aan het woord is Henk van de Belt, actieve stadsdeelgenoot sinds 1970. Hij is ontwerper, innovator en zoals hij dat zelf noemt een creatieve bemoeiburger. Als beheerder van buurtsalons faciliteerde hij duizenden buurtactiviteiten en samen met buurtbewoners zet hij zich al decennialang in voor een schoon, veilig, gezellig en fraai Amsterdam Zuidoost. Hij gaf er twintig jaar rondleidingen. De Bijlmer intrigeert hem, evenals de geschiedenis ervan.
Masterplan
‘Het begon allemaal na het jaar 1000 met enkele vissers en boeren bij ’t IJ op de oever van de Amstel, een veenrivier in een moerassige delta,’ legt Henk van de Belt uit. ‘In 1250 werd er een dam gelegd. Aemstelledam kreeg in 1275 tolprivileges en groeide van een handelsnederzetting uit tot een machtige handelsstad. Vanaf eind 16e eeuw groeide Amsterdam explosief, onder andere door vluchtelingen uit het door Spanjaarden veroverde Antwerpen. Bruisend Amsterdam met 100.000 inwoners had dringend de omringende polders nodig voor voedselproductie.’
Henk van de Belt: ‘In 1622 kreeg bierbrouwer Abel Mathijszoon Burgh octrooi (vergunning) voor het ‘masterplan’ om het ‘Bylmermeer’ droog te leggen. Samen met ervaren polderaars liet hij een ringdijk en ringvaart aanleggen. Voornamelijk aan de noordoostkant van het meer werden poldermolens gebouwd. In 1626 was er eindelijk een Bijlmerpolder.’
‘De bodem bleek echter niet uit vruchtbare ondoorlaatbaar klei te bestaan maar vooral uit waterdoorlatend zand,’ zegt Henk van de Belt. ‘Het gevolg daarvan was dat het regenwater dat honderden jaren eerder oostelijk in hoger Nederland in de bodem was getrokken, als kwelwater naar boven kwam in de polder. De poldermolens hadden het er aanhoudend druk mee. Als weidegebied was het geen succes. Het was erg drassig en van het Bijlmer kwelwater werden de koeien ziek.’
Stadsuitbreiding
‘In rampjaar 1672 was Nederland, vooral Holland, in oorlog met Engeland, Pruisen (Duitsland) en Frankrijk,’ gaat Henk van de Belt verder. ‘Door onder andere de Bijlmerpolder weer even Bijlmermeer te laten zijn, kon het leger van de Franse koning Lodewijk XIV Amsterdam niet innemen. Het doorsteken van de polderdijken maakte ook de weggetjes erop onbruikbaar. Dat was niet zo’n ramp want de trekschuit bood nog superrelaxed schokvrij vervoer tussen steden en dorpen.’
‘In 1678 volgde een tweede drooglegging,’ aldus Henk van de Belt. ‘In 1702 zette een dijkbreuk bij Muiden de polder weer onder water. Over het dure dijkonderhoud werd gesteggeld tussen Amsterdam en Weesp. Met slib uit de Amsterdamse grachten werden dijken gerepareerd. Het was slib inclusief aardewerk, pijpenkoppen en paardenkiezen. De definitieve derde drooglegging volgde in 1825.
De Bijlmerpolder werd in 1846 deel van de nieuwe gemeente Weesperkarspel. Twee poldergemalen aan de drukke Provincialeweg naar Weesp, voormalig een jaagpad voor trekschuiten dat eeuwenlang ‘Zandpad’ heette, lozen sinds 1972 jaar overdadig regen- en kwelwater in veenrivier de Gaasp. In 1964 werden de Bijlmer en andere ‘Zuidoost-polders’ voor stadsuitbreiding aan Amsterdam toegewezen. De Bijlmer werd niet de slaapwijk zoals eerder gepland, maar een dynamische culturenrijke stadswijk die de laatste jaren terecht steeds meer een kansenwijk wordt.’
Vernoeming
‘Drooglegger Abel Mathijszoon Burgh verdient een vernoeming,’ zegt Henk van de Belt. ‘Stadsdeel Zuidoost buigt zich ook over de historische aandacht voor de indiener van het eerste ‘Bijlmer Masterplan’. De suggesties zijn:
– Abel M. Burgh polderweide: gebied bij zeldzaam stukje oorspronkelijke ringdijk en ringvaart.
– Abel M. Burgh expressieprijs: idee, verhaal, foto, video met als thema het Bijlmer landschap.
– Abel M. Burgh schoolpakket: allerlei historische aspecten van Bijlmer/Zuidoost. Poldersafari’s.
Heeft u andere suggesties? Mail dan naar redactie@ZuidoostCity.nl
Bronnen: AmsterdamNV.nl – Wikipedia.nl – boek Ridders in de Bijlmer (Evert van Voskuilen, 2014)
Erfgoed: Imagine IC, Amsterdamse Poort, Imagineic.nl – Bijlmer Museum, Grubbehoeve, BijlmerMuseum.com
De volgende artikelen van Henk van de Belt gaan over:
– Stedenbouw, architectuur, verkeer, leegstand, ‘geheim galerij geluk’.
– Politieke hobbels, collectieve ruimten, sociale cohesie, migranten.
Bijschrift illustratie:
Fragment van kaart Covens-Mortier 1749. Amstelland met Bijlmermeer.