Het woord ‘crisis’ valt veel te vaak naar de smaak van Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank. Hij weerlegde het gesomber met cijfers en voorbeelden over de Nederlandse economie en die van Zuidoost. Ook ging hij uitgebreid in op vragen over onder meer armoede, de arbeidsmarkt en ook over de opstelling van de centrale bank inzake de slavernij, in het verleden en recent.
In de ontvangstzaal van Van Poelgeest Amsterdam BMW & MINI staat een donkerblauwe BMWiXxDrive40 te glanzen. De auto is deel van het decor waarvoor straks Klaas Knot zal spreken. De DNB-topman geeft een presentatie over de landelijke economie en de economie in Zuidoost. Gastheer die middag van 21 september 2023 is voormalig directeur Reinier Mutsaerts. Van Poelgeest, aldus Mutsaerts, is een bloeiend bedrijf, met een sociaal hart. Saskia Bosnie, directeur van Zuidoost City bedankt hem voor de gastvrijheid en voor zijn inzet in Amsterdam Zuidoost.
Daarna verwelkomt Saskia Bosnie de DNB-topman. Ter inleiding vertelt zij dat ze Coen Teulings (econoom en universiteitshoogleraar Universiteit Utrecht, red.) een dag eerder tijdens het miljoenenontbijt bij VNO/NCW hoorde spreken. Saskia Bosnie: ‘Hij zei dat het heel goed met Nederland gaat, dat de enige crisis de energiecrisis is en dat hij niet in crisistermen wilde spreken. Ik ben benieuwd naar wat Klaas Knot hierover te zeggen heeft.’
Klaas Knot: ‘Ik ben het eens met Coen Teulings. We hebben natuurlijk wel de nodige crisissen gehad, denk aan de nasleep van de bankencrisis in 2011, de euroschuldencrisis en de pandemiecrisis. Maar bijvoorbeeld de woningbouwcrisis, die heeft zich langzamerhand opgebouwd door inadequaat beleid, om daar nou het woord crisis aan te hangen… Ook ik vind dat het woord crisis te veel wordt gebruikt. Laten we problemen klein houden, de-escaleren. Nederland staat er internationaal uitmuntend voor. We hebben volledige werkgelegenheid, die met 3,5 procent nog nooit zo laag is geweest. We hebben alle reden om trots te zijn op onze economische prestaties en toch zijn we somber.’
Inflatie
‘Ik woon zelf in de Watergraafsmeer, een heel homogene wijk. Zuidoost heeft een totaal ander imago. Het is een wijk met heel veel diversiteit en daarmee een sterke identiteit. Zuidoost heeft meer dan 7000 bedrijven, waarvan sommige echt heel grote, Ikea bijvoorbeeld en banken, maar ook heel veel kleine bedrijven. Ik wil beginnen met enkele observaties van de Nederlandse economie en vervolgens inzoomen op Zuidoost.’
‘De Nederlandse economie heeft op de lange termijn een enorme groei doorgemaakt, en staat in de top 5 van landen die zich het sterkst hebben hersteld. We verwachten wel dat onze economie afkoelt, maar er komt nog geen eind aan het overspannen zijn van onze economie. Het is lastig om de inflatie, die veel en veel te hoog is, terug te schroeven. De Europese Centrale Bank heeft daarop gereageerd door de rente te verhogen. Die is nu op een bevredigend niveau, waarvan we denken dat dat een geloofwaardig uitzicht biedt op een terugkeer naar een inflatie van 2 procent in 2025. Sneller terugbrengen van inflatie kan niet; daarmee draai je de economie de nek om.’
Enorme werkgelegenheidsgroei
Die overspannen economie is terug te zien in onze arbeidsmarkt. De werkgelegenheidsgroei is enorm geweest in Nederland. Het hebben van een baan is een groot goed, vanuit elk sociaaleconomisch perspectief, en daarin zijn we hartstikke succesvol geweest. Ik heb alle redenen om aan te nemen dat die arbeidsmarkt structureel krap is. Dat zult u wel herkennen: personeel is moeilijk te werven en te houden.
‘Dan kom ik nog even bij meneer Teulings. Gaat het goed met Nederland? Dan zie je voornamelijk groen (op deze grafiek in de powerpointpresentatie, red.) Welvaart gaat niet alleen over macro-economische cijfers, maar ook over de kwaliteit van wonen, hoeveel voldoening mensen uit hun werk halen, over vertrouwen in elkaar en in de samenleving. Het CBS houdt de gegevens over welvaart en vertrouwen bij. Dan zie je dat het beeld overwegend groen is. De Nederlander is heel tevreden over zijn leven. Als je naar huishoudens indeelt blijkt dat met 64 procent van de bevolking het heel goed gaat en met 25 procent redelijk. Maar dan heb je nog 10 procent waar meerdere problemen zich in datzelfde huishouden voordoen, dat zijn nog altijd 850.000 huishoudens. Het zijn vaak jonge huishoudens, lager opgeleid, alleenstaand, vaker huurder dan koper, en mensen hebben vaak een niet-westerse immigratieachtergrond.
Zoals ik eerder zei: het hebben van een baan kan de positie van mensen enorm veranderen, het aantal kwetsbaarheden neemt dan aanzienlijk af, want het zelfrespect en het welbevinden veranderen met een baan enorm ten goede.’
Als je kijkt naar de netto arbeidsparticipatie zijn er grote verschillen tussen Nederland en de u welbekende regio (Zuidoost, red). Dan zie je de kwetsbaarheid van regio’s als Noord-Groningen, Zuid-Limburg enzovoort. Maar je ziet ook grote verschillen binnen wijken bestaan, ook in Zuidoost. Aan de ene kant van het park is er een hoge arbeidsparticipatie. Aan de andere kant van het park ligt de arbeidsparticipatie een stuk lager. Dat betekent dat de kans op meerdere kwetsbaarheden daar aanzienlijk groter is. Dat laatste aanpakken vind ik de grote opdracht voor het kabinet.’
Sterk innovatief
Gelukkig is de Nederlandse economie sterk innovatief, ook omdat we een goed bedrijfsleven hebben en dat geldt ook voor Zuidoost. Door de rijke schakering van die 7000 bedrijven is de groei van werkgelegenheid hier groot, zeker bij veel kleine bedrijven. Juist die laatste categorie zijn vaak de groeibedrijven waar werkgelegenheidsgroei plaatsvindt. Vooral in het mkb worden nieuwe banen gegenereerd. Ja, aan de ene kant is hier sprake van kwetsbaarheden, maar anderzijds zit er ontzettend veel potentie.’
Pieter Litjens van CROW noemt de armoedeval als belemmering om aan het werk te gaan. Nederland zou het enige land zijn waar dit fenomeen bestaat: als je een baan vindt, loont het niet om te werken vanwege verlies van toeslagen. Klaas Knot: ‘Het zou me verbazen als alleen Nederland deze problematiek kent. Voor alle landen geldt dit: als ik ga werken, hoeveel hou ik dan netto over? Ja, de marginale inkomensdruk is zeker hoog, maar hij is niet boven de 100 procent. Het verhaal van: ik ga werken maar ik ben slechter af, is overdreven.’
Maureen Healy van de Groene Hub vult hierop aan: ‘Als je van werkloosheid naar werk gaat, worden mensen met grote schulden weer zichtbaar, schuldeisers melden zich dan meteen weer. Dan weet de deurwaarder je te vinden’. Rahma El Mouden van MAS merkt op: ‘Zolang werk niet loont, ga je de problemen niet oplossen. Ik begeleid iemand die aan het werk kon voor 1500 euro per vier weken, maar die uit een uitkering van 1775 euro krijgt, dus die man gaat niet werken. Wij moeten ervoor zorgen dat werkende mensen met minimaal driehonderd euro netto meer naar huis gaan.’
Klaas Knot: ‘Ik ben het er volstrekt mee eens dat werk zou moeten lonen. Als die schuldeisers zich melden, zou daar ook schuldhulpverlening moeten worden ingezet. Want kampen met schulden maakt dat mensen blijven zitten waar ze zitten. Zo kom je nooit uit een uitzichtloze situatie. Het heeft ook te maken met dat onze toeslagen wel heel ingewikkeld zijn. Wel geloof ik in het nut van toeslagen, het is vaak een gericht instrument.’
Democratie
Een vraag van Henk Markering, voorzitter VNO/NCW Metropool Amsterdam en interim-bestuurslid Zuidoost City: ‘Ik krijg veel opmerkingen in de zin van dat het bedrijfsleven de overheid wantrouwt. Gisteren konden we lezen in de Miljoenennota dat het budget voor het doortrekken van de metro naar Schiphol is teruggetrokken. Maar dat plan gaf een enorme investeringsimpuls. Veel van onze leden zijn daardoor geraakt. Herkent u wat deze mensen zeggen: is die overheid nog wel te vertrouwen?’
Klaas Knot: ‘Ik zou het net iets anders aanvliegen: we leven in een democratie. Wij kunnen één keer in de vier jaar onze overheid kiezen, en dan kunnen we dus ook een overheid kiezen die andere prioriteiten heeft dan de vorige. Dat creëert onzekerheid, onstabiliteit. Dat betekent dat het bedrijfsleven teleurgesteld is omdat een vorig kabinet of een vorig burgemeester-en-wethouderscollege een bepaald beleidsinitiatief heeft aangekondigd, op basis waarvan een ondernemer een investeringsbeslissing heeft genomen. En dan komen er verkiezingen, met andere partijen die aan de macht komen. Die nemen een andere beslissing, want de tijden zijn veranderd, of het kost te veel geld. Dit proces is inherent aan het feit dat we een democratie zijn.’
Ook op de volgende vraag over de energietransitie gaat Klaas Knot uitgebreid in. Klaas Knot: ‘De belangrijkste instrumenten om deze transitie vorm te geven zitten toch echt bij de overheid. Het gaat om beprijzen. We hebben een bepaalde uitstoot die we nooit hebben beprijsd; we hebben net gedaan alsof die uitstoot geen schade veroorzaakt en dat het allemaal gratis was. Dan krijg je overconsumptie.’ Saskia Bosnie: ‘Welke rol kan de overheid hierin pakken?’ Klaas Knot: ‘De overheid heeft drie instrumenten: goed gedrag subsidiëren, minder gewenst gedrag belasten en ten derde: de overheid kan ook normeren, met wet- en regelgeving. Dit kabinet heeft zwaar geleund op subsidiëren, maar is weggelopen van het verder beprijzen van risicogedrag.’
Saskia Bosnie: ‘Wat kan het bedrijfsleven doen?’ Klaas Knot: ‘Die transitie kunnen wij alleen maar doormaken door middel van het bedrijfsleven; er zullen innovaties nodig zijn. Kijk naar waar we hier zijn: we zullen van fossiele verbrandingsmotoren omschakelen naar elektrische auto’s of auto’s op waterstof, dat zal door innovaties moeten gebeuren.’
De rol van de bank in het koloniale verleden
Annet Zondervan, CBK neemt het woord: ‘Zuidoost is een zeer diverse samenleving, maar die samenleving is ook het rechtstreekse resultaat van slavernij, het koloniale handelen van de Nederlandse staat. De Nederlandsche Bank kijkt naar zijn eigen rol in dat koloniale verleden, en uit dat onderzoek is een herstelfonds voortgekomen. Kan een deel van het herstelfonds gebruikt worden voor de economische potentie van Zuidoost en van de mensen hier? En zo ja, hoe?’ Applaus weerklinkt.
Klaas Knot: ‘Dat is een mooie vraag. DNB-voorgangers hebben verdiend aan slavernij en lobbyden zelfs actief tegen abolitionisme (afschaffing van de slavernij, red.), en toen de slavernij werd afgeschaft, hebben zij actief gelobbyd voor een zo hoog mogelijke vergoeding. Wij wilden onze excuses aanbieden en het niet alleen daarbij laten, door een herstelfonds in te zetten. Dat fonds bestaat uit twee delen, één deel voor een eenmalige bijdrage voor zaken die te maken hebben met kennisvermeerdering en -behoud, zoals ook voor musea. In Suriname en de Caribische Eilanden hebben we een project gevonden waarin we gaan participeren, dat ook tot doel heeft het verhaal te blijven vertellen. Maar daarnaast, en dan kom ik bij uw vraag, het tweede deel van het fonds willen we beschikbaar stellen voor projecten die zich richten op de achterstelling van nazaten die ook anno 2023 op een achterstandspositie staan ten opzichte van andere Nederlanders.’
Annet Zondervan: ‘Hoe bereik je als nazaat of werkende in Zuidoost dit fonds?’ Klaas Knot: ‘We werken samen met het Prins Bernhard Cultuurfonds, omdat zij de logistieke ervaring hebben, de inhoudelijke kant blijft bij ons liggen. U kunt aanvragen doen via het Prins Bernhard Cultuurfonds.
Tanja Jadnanansing, voorzitter dagelijks bestuur stadsdeel Zuidoost, vraagt: ‘Hoe kunnen we naast elkaar gaan staan om te zorgen dat al die mensen in Zuidoost ook aan de goede kant van uw verhaal terecht kunnen komen? Klaas Knot: ‘We laten ons bij het slavernijproject bijstaan door een klankbordgroep met vertegenwoordigers uit alle geledingen en met name uit de nazaten van de tot slaafgemaakten. We hebben ook gezegd als DNB: het gaat niet alleen om geld beschikbaar stellen, en dan is het klaar. We betrekken als DNB onze medewerkers actief hierbij zodat het verhaal ook beklijft binnen De Nederlandsche Bank, ook als ik straks vertrokken ben en er een andere directie zit. Mensen als Freek Ossel (adviseur en voormalig wethouder, red.) en Noraly Beyer (journalist, red.) zaten in die commissie en daar hebben we ontzettend veel aan gehad, ook ik zelf persoonlijk. Toen ik bij Keti Koti excuses heb aangeboden, wist ik hoe ik dat moest doen. Want het gaat niet alleen om excuses maken maar ook om ervoor te zorgen dat die goed landen en aanvaard worden.’
Klaas Knot rondt af: ‘Wat wij als DNB doen is relevant voor iedereen, maar zeker ook voor mensen met weinig geld. Want als ik even terugga naar inflatie: de grootste slachtoffers daarvan zijn de mensen met de smalle beurs. Inflatie is een grote inkomens-óngelijkmaker. Ook daarom vind ik het heel belangrijk dat we een sociaal-maatschappelijke inborst ook terugzien bij De Nederlandsche Bank en in de houding jegens de maatschappij.’
Tijdens deze bijeenkomst werd ook het nieuwe bestuur van Zuidoost City voorgesteld en geïnstalleerd. Voorzitter is Rahma El Mouden, zakenvrouw en grondlegger van MAS Dienstverleners. Over de voordracht van de DNB-topman Knot zegt ze: ‘Wat mij raakt is dat je de kwetsbare groepen nooit hoort. Die situatie gaan we wegwerken. Mooi is dat we hand in hand kunnen samenwerken om al die talenten in Zuidoost de ruimte te geven. Klaas Knot heeft mij nóg meer gemotiveerd.’
Ook stadsdeelvoorzitter Tanja Jadnanansing kijkt terug op een inspirerende middag: ‘Ik zie veel mogelijkheden, dankzij het herstelfonds maar ook door andere zaken die Klaas Knot beschreef, zoals innovatie in Nederland. Daar kunnen wij op aanhaken. Hier in Zuidoost liggen zo veel mogelijkheden en kansen.’
Tekst Annemiek Huijerman Fotografie Jeremy Paesch